Odra
Odra jest jedna z największych rzek Środkowej Europy. Jej źródła znajdują się w Górach Odrzańskich (Oderské vrchy) w Republice Czeskiej, skąd płynie w kierunku granicy z Polska. Na krótkim odcinku jest rzeka graniczna. Najdłuższy odcinek znajduje się na terytorium Polski (ok. 503 km). W dolnym biegu, od ujścia Nysy Łużyckiej do rozwidlenia na Odrę Zachodnią i Wschodnią, rzeka wyznacza granice między Polska a Niemcami (ok. 163 km).
Odra, podobnie jak inne wielkie rzeki Europy, spełniała kluczową rolę w życiu ludzi mieszkających w jej pobliżu. Zakrojone na szeroką skalę prace związane z ochroną przeciwpowodziową oraz ułatwieniem żeglugi przyniosła połowa XVIII wieku. Wykonano kilkadziesiąt przekopów, likwidując najostrzejsze zakola i skracając w ten sposób bieg rzeki o ok. 160 km. W wieku XIX prace regulacyjne nasiliły się jeszcze bardziej, co związane było z dostosowaniem koryta Odry do spływu barek o dużej ładowności. Powstały nowe śluzy ułatwiające żeglugę oraz system ostróg regulacyjnych z wykorzystaniem nowych technologii. Kolejne dotkliwe powodzie stymulowały dalszy rozwój obwałowań, a także tworzenie polderów zalewowych.
Pomimo tak znaczących przekształceń środowiska, Odra nadal charakteryzuje się ogromnym bogactwem siedlisk i gatunków. Wciąż spotykamy tu duże kompleksy dobrze zachowanych lasów, bogate gatunkowo łęgi i murawy oraz typowe dla dolin rzecznych starorzecza, świadczące o dawnym naturalnym charakterze rzeki. Wiele spośród żyjących tu roślin i zwierząt wpisanych jest na regionalne i krajowe listy gatunków wymierających. Odra jest też jednym z najważniejszych korytarzy ekologicznych Środkowej Europy – umożliwia migracje gatunków i zapewnia łączność oddalonych od siebie siedlisk. Odra jest także jedną z ostatnich rzek w Europie, z której ryby i inne zwierzęta mogą korzystać bez przeszkód migracyjnych na długości ponad 500 km.
Ogromna różnorodność gatunkowa Odry i jej okolic została uznana na poziomie europejskim, dlatego wiele obszarów nadodrzańskich jest objętych ochroną. Na terenie Unii Europejskiej obszary o szczególnych walorach przyrodniczych są objęte siecią Natura 2000, której celem jest zapewnienie ochrony gatunków i siedlisk wymienionych w Europejskiej Dyrektywie Ptasiej i Dyrektywie Siedliskowej. Wody krajobrazu Odry są chronione Ramową Dyrektywą Wodną UE. Ponadto w krajobrazie nadodrzańskim znajduje się wiele parków narodowych i krajobrazowych.
Wzdłuż Odry rozciąga się imponujący sieć obszarów Natura 2000:
4.688 km²
Obszary Natura 2000 w Polsce
2.440 km²
Obszary Natura 2000 w Niemczech
180 km²
Obszary Natura 2000 w Czechach
Zachęcamy do bliższego zapoznania się z choć niewielką częścią niezwykłych mieszkańców nadodrzańskiego krajobrazu:
Pod koniec lat 60. ubiegłego wieku w Odrze złowiono ostatniego jesiotra bałtyckiego. Rybołówstwo, zanieczyszczenie wody i budowle hydrologiczne spowodowały wymarcie tego niegdyś licznego gatunku. Jakość wody w Odrze uległa jednak poprawie. Utrzymująca się jakość wody, dynamika własna, a przede wszystkim ciągłość Odry aż do jej ujścia do Bałtyku sprawiają, że jest to główny obszar reintrodukcji jesiotra. Po 10 latach przygotowań, w kwietniu 2006 r. do Odry wpuszczono pierwsze 2000 osobników. Dziś jest ich już ponad milion.
Wodniczka jest najrzadszym ptakiem wędrownym w Europie. Gatunek ten jest zagrożony w skali światowej, a jego populacja maleje. Wodniczka jest wymieniona jako globalnie zagrożona na Czerwonej Liście Gatunków Zagrożonych Światowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN). Wodniczka potrzebuje terenów podmokłych. Ten mały ptak śpiewający był kiedyś szeroko rozpowszechniony nad Odrą, ale obecnie występuje tu jedynie bardzo nielicznie. Na Polesiu, które również jest zagrożone na skutek modernizacji rzeki, znajduje się największa część światowej populacji tego gatunku. Jesienią wodniczka migruje w kierunku swoich zimowisk w Afryce Zachodniej.
Rybitwa białoczelna to najmniejsza i najrzadsza rybitwa w Europie Środkowej. Obecność tego gatunku wskazuje na procesy dynamiczne w rzekach. Siedlisko tej małej rybitwy to piaszczyste plaże i płytkie, żwirowe wyspy na dużych rzekach, które wciąż spotkać można na terenie środkowej i dolnej Odry. Rybitwa białoczelna jest w Polsce gatunkiem zagrożonym, a w Niemczech krytycznie zagrożonym wyginięciem.
Sieja (Coregonus maraena) jest rybą wędrowną, podobnie jak jesiotr. Zarówno Czerwona Lista Gatunków Zagrożonych Światowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN), jak i HELCOM, międzypaństwowa Komisja Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyku, klasyfikują ją jako gatunek narażony na wyginięcie. Tarliskiem dla siei są podwodne wydmy w Odrze. W przypadku realizacji planowanej modernizacji Odry, nastąpi drastyczny spadek liczebności tego gatunku i trwała utrata jego tarlisk w środkowym nurcie Odry.