Odra jest jedną z ostatnich swobodnie płynących i niemal naturalnych rzek w Europie i ostatnią dużą rzeką środkowoeuropejską, która na 500 km swojego dolnego i środkowego biegu nie jest zabudowana stopniami wodnymi. Nauka wyraźnie mówi, że rzeki naturalnie meandrujące przynoszą społeczeństwu i środowisku więcej korzyści – Naturalna rzeka Plany dążące do użeglownienia największych rzek polskich oraz do, jak twierdzą zapisy, poprawy bezpieczeństwa przeciwpowodziowego zdają się o tym fakcie jednak zapominać.
Sprawdzamy co na ten temat mówią świeże polsko-niemieckie raporty dot. planowanej inwestycji „Projekt ochrony przeciwpowodziowej w dorzeczu Odry i Wisły”.
Podpisana w dniu 27 kwietnia 2015 polsko-niemiecka umowa o wspólnej poprawie sytuacji na drogach wodnych na pograniczu polsko-niemieckim wiąże się z planami realizacji Koncepcji Regulacji Cieku (KRC), która dla Odry granicznej zakłada: z jednej strony zoptymalizowanie warunków przepływu powodziowego, a z drugiej uzyskanie 1,80 metra głębokości wody ze średnim rocznym prawdopodobieństwem przekroczenia na poziomie 80% powyżej i 90% poniżej ujścia Warty.
Z umową i koncepcją KRC ściśle powiązany jest stworzony w 2015 i finansowany ze środków Banku Światowego i UE „Projekt ochrony przeciwpowodziowej w dorzeczu Odry i Wisły”. Planowane w nim przedsięwzięcia uzasadniane są poprawą warunków ochrony przeciwpowodziowej i przewidują także modernizację szlaku żeglownego na Odrze granicznej, prace regulacyjne na Odrze środkowej od Malczyc do ujścia Nysy Łużyckiej, mające przekształcić swobodnie płynącą rzekę w drogę wodną III klasy, oraz włączenie do użytkowania od lat 70-tych naturalnie rozwijającego się Międzyodrza, będącego strefą centralną transgranicznej sieci obszarów chronionych Doliny Dolnej Odry. Polska Rada Ministrów podjęła nawet uchwałę, w której wyrażone są dążenia do doprowadzenia odrzańskiej drogi wodnej do co najmniej IV klasy żeglowności.
Niemieckie organizacje ochrony środowiska i ochrony przyrody BUND, NABU, DUH, WWF, fundacja „Heinz-Sielmann-Stiftung“ i Towarzystwo Przyjaciół Niemiecko-Polskiego Europejskiego Parku Narodowego Dolina Dolnej Odry pod egidą Niemieckiej Ligii Ochrony Przyrody (DNR) wspólnie z polską Koalicją Ratujmy Rzeki, grupującą liczne polskie organizacje ekologiczne, ekspertów i przedstawicieli społeczeństwa, działają na rzecz stworzenia na Odrze ochrony przeciwpowodziowej przyjaznej środowisku i ludziom w ramach finansowanego przez Niemiecką Federalną Fundację Środowiska projektu. Celem jest zarówno podwyższenie jakości ponadgranicznie pojmowanej ochrony przeciwpowodziowej jak i jej dostosowanie do obowiązujących europejskich przepisów ochrony środowiska naturalnego.
Rozwinięciu dyskusji nt. ochrony przeciwpowodziowej na Odrze z jej merytorycznym zapleczem służyć mają wykonane ekspertyzy:
1. Grygoruk, M., Osuch, P., Trandziuk, P., 2018.
- Opis kluczowych obszarów dla poprawy retencji wody w polskiej części zlewni rzeki Odry. Analiza potencjalnej retencji wody w systemach melioracyjnych i jej potencjalna rola w łagodzeniu niskich przepływów zimowych Odry. Raport. Niemiecka Liga na rzecz Przyrody i Środowiska. 93 pp.
- Delineation of key zones for water retention enhancement in the Polish part of the Oder catchment. Analysis of potential water retention in land reclamation systems and its possible role in mitigating winter low flows of Oder Report. German League for Nature and Environment. 109 pp. [Angielska wersja]
2. Gerstgraser, Ch., Schnauder, I., Domagalski, B., 2018.
- Skuteczność planowanego polderu zalewowego Międzyodrze i koncepcji regulacji cieku na poprawę ochrony przeciwpowodziowej na dolnej Odrze
- Wirksamkeit des geplanten Flutpolders Międzyodrze und der Stromregelungskonzeption für den Hochwasserschutz der Unteren Oderdzyodrze und der Stromregelungskonzeption für den Hochwasserschutz der Unteren Oder [wersja oryginalna, niemiecka]
3. Podsumowanie raportów Odra
